Czy z własnej działki można pozyskiwać węgiel, piasek, żwir, drewno? Niektóre zasoby naturalne należą do państwa

Wiele osób żywi mylne przekonanie, że skoro działka do nich należy, to mogą na niej robić wszystko, co chcą. Tymczasem istnieje wiele rzeczy, których nie wolno robić na własnej działce, ponieważ zabraniają tego rozmaite przepisy. Nie inaczej jest z korzystaniem z zasobów naturalnych znajdujących się na prywatnej posesji lub pod nią, w głębi ziemi. Ich wydobycie reguluje m.in. prawo geologiczne i górnicze oraz ustawa o ochronie przyrody.

Co można pozyskiwać z własnej działki, a co nie? Poszczególne zasoby omawiamy w dalszej części artykułu, natomiast warto wskazać najważniejsze zasady ogólne:

• ścinanie drzew i krzewów na własnej działce – niektóre można zwykle usuwać swobodnie (np. drzewa i krzewy owocowe), inne wymagają zgłoszenia gminnym urzędnikom (którzy mogą następnie wyrazić zgodę lub nie);
• wydobycie kopalin, np. węgla, gazu, rud metali – jest na ogół zabronione, gdyż wszystkie tego typu zasoby należą do Skarbu Państwa (w teorii można uzyskać koncesję na wydobycie, ale w praktyce jest to niemal niemożliwe);
• korzystanie z wód termalnych – nie wolno tego robić bez (prawie niemożliwej do uzyskania) koncesji od państwa;
• korzystanie z kopalin nieobjętych własnością górniczą (np. piasek, kreda, granit) – dozwolone na określonych zasadach.

Poniżej omawiamy dokładniej poszczególne zasoby naturalne oraz to, kiedy i na jakich zasadach wolno je pozyskiwać z własnej nieruchomości gruntowej.

Jak podaje prawo geologiczne i górnicze, wszystkie wymienione surowce stanowią złoża strategiczne i podlegają tzw. własności górniczej. Oznacza to że należą do Skarbu Państwa niezależnie od tego, pod czyją działką się znajdują. Nie ma też znaczenia, na jakiej głębokości leżą. Właściciel działki nie może więc ich pozyskiwać bez zgody.

W teorii osoba fizyczna może uzyskać koncesję na wydobycie węgla, ropy czy gazu od Ministerstwa Klimatu i Środowiska. W praktyce jednak wymogi formalne są tak restrykcyjne (trzeba m.in. zawrzeć umowę użytkowania górniczego i ponieść spore koszty), że uzyskanie zezwolenia na wydobycie jest właściwie niemożliwe. Jak podaje art. 177 prawa górniczego, za nielegalne wydobycie grozi kara grzywny lub aresztu.

Podobnie jak w przypadku węgla, wszystkie te surowce należą do Skarbu Państwa i nie wolno ich pozyskiwać bez odpowiedniej koncesji, która dla osoby fizycznej jest praktycznie niemożliwa do uzyskania. Jak podaje art. 10 prawa geologicznego i górniczego, do państwa należą znajdujące się na prywatnych działkach zasoby takie jak m.in.:

• rudy metali (np. złota, srebra, cynku, miedzi),
• rudy pierwiastków promieniotwórczych (np. uran),
• kamienie szlachetne,
• gips i anhydryt,
• siarka rodzima,
• sól kamienna, sól potasowa, sól potasowo-magnezowa,
• gazy szlachetne i pierwiastki ziem rzadkich (np. skand, itr, cer).

Ustawa wskazuje jeden wyjątek: są nim darniowe rudy żelaza, których prawo własności górniczej nie obejmuje, a więc właściciel działki może z nich korzystać.

Jak wyżej, wszystkie te zasoby należą do państwa (stanowią własność górniczą) i zabronione jest ich pozyskiwanie bez odpowiedniej koncesji. Oznacza to, że w praktyce właściciel działki nie może z takich złóż korzystać, gdyż osoba fizyczna w zasadzie nie jest w stanie uzyskać odpowiednich zezwoleń.

Własnością górniczą są objęte także części górotworu położone poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej, w szczególności znajdujące się w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej – podaje art. 10 prawa geologicznego i górniczego.

Zgodnie z prawem geologicznym i górniczym żwir oraz piasek można pozyskiwać na potrzeby własne, o ile spełnione są określone warunki. Są one następujące:

• wydobycie następuje z działki własnej lub pozostającej w użytkowaniu wieczystym,
• wydobycie nie narusza przeznaczenia nieruchomości (zabronione jest np. na obszarach chronionych przyrodniczo),
• dana osoba pozyskuje w ciągu roku nie więcej niż 10 m3 materiału,
• wydobycie jest prowadzone bez użycia środków strzałowych (materiałów wybuchowych).

Zanim przystąpi się do pozyskiwania piasku czy żwiru, należy na piśmie powiadomić o swoim zamiarze odpowiedni organ nadzoru górniczego z siedmiodniowym wyprzedzeniem.

Zgodnie z art. 22 prawa geologicznego i górniczego takie zasoby naturalne można pozyskiwać po uzyskaniu odpowiedniej koncesji. Udziela jej starosta województwa na wniosek osoby zainteresowanej wydobyciem kopalin. Pozyskiwanie tych zasobów za zgodą starosty jest dopuszczalne, jeśli:

• złoże kopalin zajmuje obszar nie większy niż 2 ha,
• wydobycie kopaliny w roku kalendarzowym nie przekroczy 20 000 m3,
• wydobycie nastąpi metodą odkrywkową, bez stosowania środków strzałowych (materiałów wybuchowych).

Formalności związane z uzyskaniem koncesji są nieco skomplikowane – najlepiej uzyskać informacje w lokalnym urzędzie.

Chcąc dokonać wycinki drzew na własnej działce, trzeba na ogół zgłosić ten fakt gminnym urzędnikom (którzy mogą wyrazić zgodę lub nie). Innymi słowy, pozyskiwanie drewna z prywatnej działki jest zwykle możliwe po uzyskaniu zgody. Obecnie bez zgłoszenia i uzyskiwania zgód można usuwać z terenu krzewy, większość krzewów i drzew owocowych (nie dotyczy m.in. terenów zabytkowych) oraz drzewa, których obwód jest mniejszy niż wskazana w ustawie granica. Informacje o aktualnych przepisach dotyczących ścinania drzew oraz zmianach planowanych w 2023 r. można znaleźć w naszym artykule o wycince drzew.