Tragiczna historia jeńców Stalag VIIIa jest na wyciągnięcie ręki. Odebrano im godność, traktowano bezdusznie. ZWIEDZANIE 2022

W sierpniu 1939 r., w związku z przygotowaniami do wojny, w północno-wschodniej części Görlitz-Ost rozpoczęto organizację obozu przejściowego, dulagu. W wojskowej strukturze administracyjnej Görlitz podlegało VIII Okręgowi Wojskowemu w Breslau (Wrocław), z tego względu powstały w Görlitz-Ost stalag otrzymał liczbę VIII i literę A jako pierwszy z tworzonych tu obozów. Do obozu przejściowego trafili pierwsi jeńcy wojenni- żołnierze Wojska Polskiego. To ich rękoma, w głodzie, chorobie i przeraźliwym zimnie, wznoszono właściwy stalag.

Polscy jeńcy wojenni w ciężkich zimowych warunkach budowali baraki, początkowo drewniane, później murowane, i pozostałą infrastrukturę Stalagu VIII A, który zaczął funkcjonować od końca grudnia 1939 r. Większość naszych rodaków została do wiosny roku 1940 przeniesiona do innych obozów- pozostało w nim około 1400 polskich żołnierzy- ale miejsce to cały czas było rozbudowywane, ponieważ Rzesza planowała ataki na kolejne państwa.

Od czerwca 1940 r. zaczęły napływać transporty jeńców belgijskich i francuskich. Latem było ich około 20 000. W czerwcu 1941 r. do obozu przybyło ponad 2300 jeńców jugosłowiańskich, głównie narodowości serbskiej, a jeńcy narodowości chorwackiej i macedońskiej zostali zwolnieni.

Na przełomie grudnia 1941 i stycznia 1942 r. do Stalagu VIIIA przyszedł pierwszy nieduży transport jeńców radzieckich. W ciągu kilkunastu miesięcy, do listopada 1943 r., jeńcy radzieccy stali się najliczniejszą grupą w obozie. Było ich w tym czasie około 14 tysięcy, w styczniu 1945 ponad 16 tysięcy. Byli to jeńcy różnej narodowości z wszystkich krajów wchodzących w skład Związku Radzieckiego.

Jesienią 1943 do stalagu przybyli jeńcy Brytyjskich Sił Zbrojnych. Obok Anglików byli tam Kanadyjczycy, Nowozelandczycy Australijczycy i Południowoafrykańczycy. Po przejściu Włoch na stronę aliantów późnym latem 1943 r.. Niemcy wzięli do niewoli jednostki armii włoskiej stacjonujące na okupowanych terenach Francji, Grecji i Wysp Egejskich.

Pod koniec 1944 r. do obozu trafiła niewielka grupa jeńców polskich – żołnierzy Armii Krajowej, uczestników Powstania Warszawskiego oraz 1748 Słowaków, żołnierzy słowackiego powstania narodowego. Na początku stycznia 1945 r. do stalagu przywieziono z innych obozów 1800 jeńców amerykańskich.

Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu przywieziono tutaj 100 000- 120 000 jeńców różnych narodowości.

Od stycznia 1945 r., w trudnych zimowych warunkach, trwała stopniowa ewakuacja obozu. Piesze kolumny jeńców kierowano w kierunku zachodnim do Hesji i zachodniej Turyngii oraz zachodnich Czech i północnej Bawarii . Na miejscu pozostawiono chorych i niezdolnych do marszu, których 8 maja 1945 r., w byłym obozie, zastały pierwsze patrole Armii Czerwonej.

Jeńcy wojenni byli wykorzystywani jako tania siła robocza. Ciężkim pracom towarzyszyło niedożywienie, choroby i brak dostępu do medykamentów. Co prawda, na terenie obozu byli lekarze, jednak ich pomoc nie była zbyt znacząca. W zderzeniu z epidemią byli bezradni.

Żołnierze, pomimo ich dramatycznego położenia, starali się uciec od codzienności. Na terenie Stalagu VIIIa działał teatr obozowy, zespoły muzyczne, biblioteka, a na wet orkiestra francuska i belgijska. Jeńcy uprawiali sporty, kształcili się na własną rękę czy oddawali się sztuce. W obozie znajdowała się kaplica, w której w miesiącach zimowych odprawiano nabożeństwa. Na co dzień służyła jako biblioteka. W ciepłych miesiącach nabożeństwa odbywały się na świeżym powietrzu.

Jeńcy radzieccy nie mogli jednak uczestniczyć w tych aktywnościach. Ze względu na niepodpisanie przez Stalina konwencji genewskiej ich obozowe życie było wręcz tragiczne, a traktowani byli w sposób nieludzki. Izolowano im kontakt z innymi jeńcami.

Racje żywnościowe były bardzo ubogie, jeńcy byli stłoczeni w zimnych barakach albo przebywali pod gołym niebem, epidemia szalała. Jeńcy masowo umierali. Dokonywano również rozstrzeliwań- przede wszystkim komisarzy politycznych, funkcjonariuszy partyjnych, inteligentów i Żydów. Zmarłych wrzucano bezimiennie do wykopanych dołów, przysypywano wapnem i zasypywano ziemią. W Stalagu VIIIA straciło życie około 10 tysięcy jeńców radzieckich.

Pomysł utworzenia miejsca pamięci o tragicznych losach jeńców wojennych zrodził się w 2004 roku. Dzięki zaangażowaniu polskiej i niemieckiej strony w historycznym miejscu, gdzie dawniej istniał Stalag VIIIa rozpoczęto prace nad powstaniem Europejskiego Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura. Oficjalne otwarcie nastąpiło w 2015 roku.

Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura – to obiekt, w którym znajdą się sale wystawowe dla ekspozycji stałych oraz okolicznościowych, otwarte archiwum, sale wielofunkcyjne z mobilną sceną, przeznaczoną na organizację koncertów i widowisk, sale seminaryjne, wykładowe oraz konferencyjne. Wszystko wyposażono w najnowocześniejsze urządzenia multimedialne. Część wystawy tworzy również sam teren Stalagu VIII A w formie ścieżek edukacyjnych, które prowadzić będą odwiedzających do szczególnych miejsc, w tym do instalacji metalowych Matthiasa Beiera. Podczas tej przechadzki możemy zobaczyć również pozostałości po budynku kuchni obozowej, gdzie istniał teatr czy biblioteka. Tuż obok znajduje się również cmentarz jeńców radzieckich.

Czas zwiedzania z przewodnikiem wynosi ok. 1,5 godziny i kosztuje 10 zł za osobę. Ponadto zwiedzanie możliwe jest w dowolnym terminie po uprzedniej rezerwacji. Cena wynosi wówczas 10 zł za osobę (przy minimalnej liczbie 12 osób).

W sprawie najbliższego zwiedzania oraz rezerwacji można kontaktować się mailowo: [email protected] lub telefonicznie:
+48 75 640 86 12.